Ik vermoed dat ik niet de enige ben die met lichte weemoed terugdenkt aan Echo van Eeuwigheid, Antoine Bodars zondagochtendprogramma op Radio 4. Een baken in de tijd dat het verdient overeind gehouden te worden. Ziedaar de aanleiding voor deze serie pastiches vol muziek, poëzie en beeld – rustig gaand op de adem van het jaar, de seizoenen door.
Vandaag is het de laatste zondag voor Aswoensdag. Een zondag die in verschillende kerken anders genoemd wordt: de zesde zondag van de Tijd door het Jaar of na Epifanie, zondag Quinquagesima (lat.: Dominica in Quinquagesima, vijftig dagen vóór Goede Vrijdag) of Transfiguration Sunday bij de Anglicanen. Ook wordt ze wel zondag Esto mihi genoemd, en laten wij dat ook maar aanhouden als we naar het volgende introïtus (Psalm 31 – zie de Spotify-lijst onder de tekst) luisteren, dat als volgt vertaald kan worden:
Wees mij tot een beschuttende rots,
tot een sterke vesting om mij te redden,
omwille van uw naam zult Gij mij leiden. [1]Bij U, HEER, schuil ik,
laat mij nimmer beschaamd worden.
Doe mij ontkomen door uw gerechtigheid.
In uw hand beveel ik mijn geest;
Gij verlost mij, HEER, getrouwe God.
Ik wil juichen en mij verheugen over uw goedertierenheid,
daar Gij acht hebt geslagen op mijn ellende,
hebt geweten van de benauwdheden van mijn ziel.
Gij toch hebt mij aan de vijand niet prijsgegeven,
Gij hebt mijn voeten in de ruimte doen staan.[2]
Goedemorgen luisteraar.
Stilte
Een tekst van opluchting: de hoofdpersoon in het gedicht ervaart bevrijding, ruimte en rust – heeft bescherming gevonden. Of zoals de katholieken vandaag zo mooi lezen:
Sion zei: `Jahwe heeft mij verlaten, de Heer heeft mij vergeten.’ Zal een vrouw haar zuigeling vergeten, een liefhebbende moeder het kind van haar schoot? En zelfs als die het zouden vergeten, Ik vergeet u nooit![3]
Zó is het kennelijk rusten bij God. Vaak wordt als antwoord daarom uit Psalm 62 – een bekende ‘rustpsalm’ – gezongen. In Taizé (luisterlijst) klinkt dat zo:
Mon âme se repose en paix sur Dieu seul:
de lui vient mont salut.
Oui, sur Dieu seul mon âme se repose, se repose en paix.Mijn ziel vindt rust en vrede bij God alleen,
mijn heil komt van Hem.
Ja, bij God alleen vindt mijn ziel rust en vrede.[4]
Anderen zingen als antwoordpsalm het slotgedeelte van Psalm 31 – de Esto mihi-psalm van zojuist:
Gezegend zij Hij, de Heer,
die mij wonderen van goedheid bewees.
Ik ben als in een vesting beveiligd.[5]
Al is het nacht, in de vesting op Gods berg is rust te vinden.
Majesteit
Maar op dezelfde berg kan God zich stevig manifesteren en schier onmogelijke dingen van mensen verwachten:[6]
Hierna gebeurde het dat God Abraham op de proef stelde. Hij zei tot hem: `Abraham.’ En hij antwoordde: `Hier ben ik.’ Hij zei: `Ga met Isaak, uw zoon, uw enige, die gij liefhebt, naar het land van de Moria, en draag hem daar, op de berg die Ik u zal aanwijzen, als brandoffer op.’[7]
Abraham gehoorzaamt, maar we weten hoe het bekende verhaal afloopt – ternauwernood breekt God de slachting af, want wilde ‘slechts’ Abrahams vertrouwen testen. En dat bleek inderdaad niet geveinsd, maar even volmondig als de berusting van de psalmdichters hierboven.
God kan zich rond zijn berg dus in hevig geweld laten gelden. Sommige kerken zingen dan ook de stevige, donderende Psalmen 2 of 99, na een tekst over God op zijn berg:
Jahwe sprak tot Mozes: `Kom tot Mij op de berg en blijf daar wachten. Ik zal u de stenen platen ter hand stellen, de wetten en bepalingen die Ik op schrift gesteld heb om ze hen in te prenten.’ Mozes besteeg de berg en de wolk overdekte de berg. De heerlijkheid van Jahwe rustte op de Sinaï en de wolk bedekte de berg, zes dagen lang. Op de zevende dag riep Hij Mozes, vanuit de wolk. De heerlijkheid van Jahwe leek voor de Israëlieten op een verterend vuur, boven op de berg. Mozes trad de wolk binnen en besteeg de top. Hij bleef op de berg gedurende veertig dagen en veertig nachten.[8]
We zien hier een strenge God, die – zo lijkt het – eigenlijk altijd wel iets geofferd wil zien als men zijn berg bestijgt. Zo ook bij de derde bestijger van vandaag: Christus zelf – hier beschreven in een avondmaalslied van Jaap Zijlstra (1933-2015):
Als ik in deze stille tijd
de grens der woorden overschrijd
en mij begeef tot brood en wijn
om één met U, mijn Heer, te zijn –
o ware zoon van Abraham,
God kiest zichzelf een offerlam.[9]
Christus zet de oude verhalen voort: als ware zoon van Abraham en nieuwe Mozes komt hij samen met zijn Vader op de berg – een hoogste rijksdag waarop als decreet bij herharling klinkt:[10]
We hebben het hier over de verheerlijking op de berg, Christus’ gedaanteverwisseling (het was immers Transfiguration Sunday) waarin zijn majesteit onontkoombaar wordt:
Zes dagen later nam Jezus Petrus, Jakobus en diens broer Johannes met zich mee een hoge berg op, waar Hij met hen alleen was. Voor hun ogen veranderde Hij van gedaante. Zijn gezicht ging stralen als de zon en zijn kleren werden wit als licht. Opeens verschenen hun Mozes en Elia, in gesprek met Hem. Petrus zei daarop tegen Jezus: ‘Heer, het is maar goed dat wij hier zijn. Als U wilt, zal ik hier drie hutten maken, voor U een en voor Mozes een en voor Elia een.’ Hij was nog niet uitgesproken of daar kwam een lichtende wolk die hen overdekte, en opeens klonk er een stem uit die wolk: ‘Dit is mijn geliefde Zoon, in wie Ik vreugde vind. Luister naar Hem.’ Toen de leerlingen dat hoorden, wierpen ze zich op de grond en werden ze vreselijk bang. Jezus kwam naar hen toe, raakte hen aan en zei: ‘Sta op en wees niet bang.’ Toen ze hun ogen opsloegen, zagen ze niemand meer dan Jezus alleen.[11]
Geboden, liefde en overgave
De geschiedenis zet zich voort – of herhaalt zich, wie weet – en de rijksdag (in Mozes’ geval nog een veertigdagentijd) wordt heropend. En het is duidelijk: Christus’ bestaan krijgt onomkeerbaar een andere lading – stralend wit blijkt hij de enige kandidaat (lat. candidatus = ‘stralend wit’) om het geschrevene over Abraham en zijn geslacht te volbrengen en de geboden te voldragen:[12]
‘De geboden voldragen’ – dat is waar ‘Wie oren om te horen heeft’ al op in ging, maar ook Paulus in een overbekend gedeelte op reflecteert:
Al spreek ik de taal van mensen en engelen – als ik de liefde niet heb, ben ik een galmend bekken of een schelle cimbaal. Al heb ik de gave van de profetie, al ken ik alle geheimen en alle wetenschap, al heb ik het volmaakte geloof dat bergen zou kunnen verzetten – als ik de liefde niet heb, ben ik niets Al deel ik al mijn bezit uit, al geef ik mijzelf prijs om mij daarop te kunnen beroemen – als ik de liefde niet heb, helpt het mij niets. De liefde is geduldig en vriendelijk; de liefde is niet afgunstig, zij praalt niet, zij verbeeldt zich niets. Zij gedraagt zich niet onfatsoenlijk, zij zoekt zichzelf niet, zij laat zich niet kwaad maken en rekent het kwade niet aan. Zij verheugt zich niet over onrecht, maar vindt vreugde in de waarheid. Alles verdraagt zij, alles gelooft zij, alles hoopt zij, alles verduurt zij.
Nu kijken wij nog in een spiegel, we zien raadselachtige dingen, maar straks zien we van aangezicht tot aangezicht. Nu ken ik nog slechts ten dele, maar dan zal ik ten volle kennen zoals ik zelf gekend ben. Deze drie dingen blijven altijd bestaan: geloof, hoop en liefde; maar de liefde is het voornaamste.[13]
Liefhebben leidt hier tot helder zicht, van smoezelige spiegel naar stralende gezichten. Zoals op de berg de discipelen nog verblind werden maar later alles zien konden, zo zal het de liefhebbers ook vergaan. Misschien is dat hoe de berg Gods een oase wordt: de opgang en ultieme afgang van Christus als volmaakt voorbeeld van het hier-niet-hoeven-regelen. Geloven als een mystiek vasthouden en loslaten. En wellicht is dat hoe, of waar, we Christus ontmoeten en naar het kruis moeten laten gaan (luisterlijst):
Underneath the stars I’ll meet you
Underneath the stars I’ll greet you
There beneath the stars I’ll leave you
Before you go of your own free willGo gently
Underneath the stars you met me
Underneath the stars you left me
I wonder if the stars regret me
At least you’ll go of your own free willGo gently
Here beneath the stars I’m mending
I’m here beneath the stars not ending
Why on earth am I pretending?
I’m here again, the stars befriending
They come and go of their own free willGo gently
Underneath the stars you met me
And Underneath the stars you left me
I wonder if the stars regret me
I’m sure they’d like me if they only met me
They come and go of their own free will[14]
Gedachten als deze nijpen Bach – de grote Bach – tot doodsverlangens (niet morbide, maar geboren in een tijd van kindersterfte en de gevolgen van de Dertigjarige Oorlog), zodat hij ook in een aria met de tekst ‘In uw handen beveel ik mijn geest’ het nadere stervenuur laat uitbeelden door doodsklok-tikkende fluiten:[15]
De cirkel wordt langzaam rond: ‘In uw handen beveel ik mijn geest’ is naast een kruiswoord van de stervende Christus ook een citaat uit Esto mihi-psalm 31. De Godsberg is een stille pleisterplaats geworden, maar helemaal vanzelf ging dat niet: mensen moesten beproefd, geboden en verblind worden – tot één Mens de weg van ’t offer is gegaan.
Nog één iets. Geen Echo van Eeuwigheid zonder gebed – woorden van St. Edmund van Abigdon (1175-1240) deze keer (luisterlijst):
Into thy hands
O Lord and Father
We commend our souls
and our bodies
Our parents
and our homes
friends and kindred.Into thy hands
O Lord and Father
We commend our benefactors
and brethren departed.Into thy hands
O Lord and Father
We commend all thy people
faithfully believing,
and all who need
thy pity and protection.Enlighten us
with thy holy grace
and suffer us
never more to be
separated from thee.Lord Jesus Christ
mercifully grant to me
that the rest of my pilgrimage
may be directed according to thy will,
that the rest of my life
may be completed in thee
and my soul may deserve to enjoy thee
who art eternal life.
for ever.[16]
P.S. De volgende keer zal ik weer een beeldend kunstwerk in mijn bespreking opnemen. Links is trouwens te zien: Gedaanteverandering van Christus, 1924, mozaïek in de Church of the Transfiguration, Israël (op de berg Tabor).
[1] Psalm 31:3bcc 4b. Vertaling overgenomen uit: Commissie voor het Dienstboek van het Samenwerkingsorgaan voor de Eredienst, Dienstboek. Een proeve (Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 1998): 82.
[2] Psalm 31:2, 6, 8, 9. Dienstboek, 82.
[3] Jesaja 49:14-15, Willibordvertaling. Profetenlezing bij de Rooms-Katholieken.
[4] Psalm 62:2, vertaling overgenomen uit: Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk (2013). De muziek is gecomponeerd door Jacques Berthier.
[5] Psalm 31:22, Willibrordvertaling.
[6] Hoewel deze berg soms anders word genoemd (Moria, Horeb), is het toch één berg – als we 2 Kronieken 3:1 moeten geloven.
[7] Genesis 22:1-2, Willibordvertaling.
[8] Exodus 24:12, 15-18, Willibordvertaling. Thora-lezing bij de Anglicanen.
[9] Lied 393 uit Liedboek (2013).
[10] Lied 320 uit Liedboek (2013). Tekst: Huub Oosterhuis.
[11] Matteüs 17:1-8, Willibordvertaling. Evangelielezing bij de Anglicanen.
[12] Lied 566 uit Liedboek (2013). Tekst: Willem Barnard, melodie: Frits Mehrtens.
[13] 1 Korintiërs 13:1-7, 12-13, Willibordvertaling. Epistellezing bij de Lutheranen en in het Missale Romanum.
[14] Kate Rusby, ‘Underneath the stars’, hier gezongen door Voces8 (Eventide, 2013).
[15] Johann Sebastian Bach, ‘Die Seele ruht in Jesu Händen’ uit Herr Jesu Christ wahr Mensch und Gott (BWV 127), hier uitgevoerd door Andrea Lauren Brown (sopraan) en Stiftbarock Stuttgart onder leiding van Kay Johannsen.
[16] Jonathan Dove, ‘Into thy hands’. Een compositie uit 1996 op woorden van de H. Edmund van Abingdon (1175-1240), hier gezongen door The Choir of New College Oxford onder leiding van Edward Higginbottom (MacMillan and His British Contemporaries, 2006).
Henk Vogel 