Sacred Seasons 6

Een uur muziek voor de tijd van het jaar. Deze keer: Epifanie, of Driekoningen (zie afbeelding). / One hour of music for this time of the year. Epiphany (see image).

Edward Burne-Jones, De aanbidding door de magiërs / The Adoration of the Magi, 1904

Johann Sebastian Bach
Ach Gott, wie manches Herzeleid: ‘Ich hab für mir ein schwere Reis’

Aria uit een cantate voor de zondag na de jaarwisseling / Aria from a cantate for the Sunday after New Year

Ich hab für mir ein schwere Reis Zu dir ins Himmels Paradeis, Da ist mein rechtes Vaterland, Daran du dein Blut hast gewandt. Nur getrost, getrost, ihr Herzen, Hier ist Angst, dort Herrlichkeit! Und die Freude jener Zeit Überwieget alle Schmerzen.

Ik heb een zware reis voor me naar u toe in het hemelse paradijs, daar is mijn echte vaderland, waaraan u uw bloed hebt besteed. Wees maar gerust, o harten, hier is angst, daarginds is heerlijkheid! En de vreugde van die tijd weegt zwaarder dan alle pijn.

I have before me a difficult journey to you in heaven’s paradise, which is my true fatherland, for which you have shed your blood.  Be comforted, be comforted, you hearts, Here is anxiety, there glory! and the joy of that time outweighs all sorrows.

Francis Poulenc
Videntes Stellam

Beurtzang voor de metten van Driekoningen / Responsory for matins of Epiphany

Videntes stellam magi gavisi sunt gaudio magno: et intrantes domum, aurum, thus et myrrham.

Toen zij de ster zagen verheugden de wijzen zich met grote vreugde: en zij gingen het huis binnen en boden de Heer goud, wierook en myrre.

Seeing the star, the magi rejoiced with great joy; and entering the house, gold, frankincense, and myrrh.

Anoniem / anonymous
Surge illuminare Jerusalem

Graduale voor Driekoningen / Gradual for Epiphany

(Lectio Ysaye prophete) Surge, illuminare, Jerusalem, quia venit lumen tuum, et gloria Domini super te orta est. Quia ecce tenebræ operient terram, et caligo populos ; super te autem orietur Dominus, et gloria ejus in te videbitur. Et ambulabunt gentes in lumine tuo, et reges in splendore ortus tui. Leva in circuitu oculos tuos, et vide : omnes isti congregati sunt, venerunt tibi.

(Lezing uit de profeet Jesaja) Sta op, word verlicht, want je licht is gekomen: de glorie van de Ene is over je opgegaan! Want zie, het duister bedekt wel de aarde en donkerheid de natiën,- maar over jou zal de Ene opdagen, zijn glorie wordt over jou zichtbaar. Volkeren zullen op weg gaan naar jouw licht, koningen naar de glans van jouw dageraad. Hef rondom je ogen op en zie: allen lopen ze te hoop, gekomen voor jou!-

Gregoriaans / gregorian chant
Alleluia. Videmus stellam

Alleluiavers voor Driekoningen / Alleluia verse for Epiphany

Alleluia. Vidimus stellam ejus in Oriente, et venimus cum muneribus adorare Dominum.

Alleluia. Wij hebben zijn ster gezien in het oosten en zijn gekomen om hem te huldigen!

Alleluia. We have seen his star in the East and are come with gifts to adore the Lord.

Cristóbal de Morales
Cum natus esset Jesus

Evangeliemotet voor Driekoningen / Gospel motet for Epiphany

Cum natus esset Jesus in Bethlehem Juda in diebus Herodis regis, ecce magi ab oriente venerunt Hierosolymam, dicentes: Ubi est qui natus est rex Iudæorum? Vidimus enim stellam eius in Oriente, et venimus adorare eum. Audiens autem Herodes rex, turbatus est, et omnis Hierosolyma cum illo. Et congregans omnes principes sacerdotum, et scribas populi, sciscitabatur ab eis, ubi Christus nasceretur.	Maar terwijl Jezus wordt geboren in Betlehem in Judea, in de dagen van koning Herodes, zie, uit het oosten belanden magiërs in Jeruzalem; zij zeggen: waar is de koning der Judeeërs die is voortgebracht?- want wij hebben zijn ster gezien in het oosten en zijn gekomen om hem te huldigen! Maar als koning Herodes dat hoort is hij geschokt, en heel Jeruzalem met hem. Hij brengt alle heiligdomsoversten en schriftgeleerden van de gemeenschap samen, en heeft bij hen nagevraagd: waar wordt de Gezalfde geboren?	When Jesus was born in Bethlehem of Judaea, in the days of king Herod, some wise men came from the east to Jerusalem, saying: Where is he who is born king of the Jews? Because we saw his star in the east and came to worship him. Hearing this, king Herod was troubled and all Jerusalem with him. And gathering all the chief priests and scribes of the people together, he questioned them about where the Anointed should be born.
At illi dixerunt ei: In Bethlehem Judææ: sic enim scriptum est per prophetam dicentem: Et tu Bethlehem, terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda, ex te enim exiet dux, qui regat populum meum Israël. Tunc Herodes, clam vocatis magis, diligenter didicit ab eis tempus stellæ, quæ apparuit eis: et mittens illos in Bethleem, dixit: ite, et interrogate diligenter de puero; et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum. Qui cum audissent regem, abierunt. Et ecce stella, quam viderant in oriente, antecedebat eos usque dum veniens staret supra, ubi erat puer.	Zij zeggen tot hem: in Betlehem in Judea; want zo is geschreven door de profeet: en jij, Betlehem, land van Juda, jij bent geenszins de kleinste onder de leiders van Juda; want uit jou zal een leidsman voortkomen die herder zal zijn over mijn gemeente Israël! Dán roept Herodes in het verborgene de magiërs en doet bij hen nauwkeurig navraag naar de tijd dat de ster is gaan schijnen. Hij stuurt hen naar Betlehem en zegt: trekt verder en vorst nauwkeurig na over het jongetje; en als ge het vindt, verkondigt dat mij, opdat ook ík kan komen om het hulde te bewijzen! Gehoor gevend aan de koning trekken zij verder; en zie, de ster die zij in het oosten hebben gezien is hun vooruitgegaan totdat hij komt en blijft staan boven waar het jongetje is geweest.	And they told him: In Bethlehem of Judaea: so it is in fact written by the prophet, who says: And you Bethlehem, in the land of Juda, you are not the smallest among the princes of Juda, because out of you will shall come a leader, who will rule my people Israel. Then Herod, after calling the wise men in private, asked them thoroughly about the time when the star appeared: and sending them to Bethlehem, he said: Go, and search diligently for the young child; and when you will have found him, let me know, so that I, too, may come and worship him. They, when they had heard the king, left; and the star, which they saw in the east, preceded them, until it came and stood over where the young child was.
Videntes autem stellam, gavisi sunt gaudio magno valde. Et intrantes domum, invenerunt puerum cum Maria matre eius, et procidentes adoraverunt eum. Et apertis thesauris suis, obtulerunt ei munera, aurum, thus, et myrrham. Et responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam.	Als zij de ster zien verheugen zij zich met zeer grote vreugde. Ze komen het huis binnen en zien het jongetje, mét Maria, zijn moeder, en neervallend bewijzen zij het hulde; ze openen hun schatkisten en bieden hem geschenken aan: goud, wierook en mirre. En in een droom gewaarschuwd om niet terug te buigen naar Herodes wijken zij langs een andere weg uit naar hun uitwijkstreek.	When they saw the star, they were filled with great joy. And having gone into the house, they found the young child with Mary his mother, and worshipped him prostrated: and opened their chests, they gave him presents, gold, incense, and myrrh. And having received an answer in their sleep that they shouldn’t return to Herod, they returned to their own land through another way.

James Whitbourn
The Magi’s dream

Lied voor Driekoningen / Carol for Epiphany

Night has come to Bethlehem, The family is asleep, Exhausted by the wonders seen, The news outrageous, deep. ‘That I may come and worship him.’

Ox and ass have closed their eyes, Their ears now hear no sound. Shepherds have gone back to their flocks, The mouse still noses around. ‘That I may come and worship him.’

Kings have left for their distant lands, Fractious camels moan. At a desert spring they make their farewells. ‘It’s a mighty way to home!’ ‘That I may come and worship him.’

Later that night their heads are filled With a dream-drenched holy ray. ‘Do not return to Herod the king, Go back another way.’ ‘That I may come and worship him.’

And so our Christ is saved from death His mission to complete To change the world by selfless love Satan’s legions to beat.

Herbert Howells
Here is the little door

Lied voor Driekoningen / Carol for Epiphany

Here is the little door, lift up the latch, oh lift! We need not wander more but enter with our gift; Our gift of finest gold, Gold that was never bought nor sold; Myrrh to be strewn about His Bed; Incense in clouds about His Head; All for the Child that stirs not in His sleep, But holy slumber holds with ass and sheep. Bend low about His Bed: for each He has a gift; See how His eyes awake, lift up your hands, oh lift! For gold, He gives a keen-edged sword (Defend with it Thy little Lord!) For incense, smoke of battle red, Myrrh for the honoured happy dead; Gifts for His children, terrible and sweet, Touched by such tiny hands and oh such tiny feet.

Hier is het deurtje, Til het luik op, til het op! We hoeven niet verder te zwerven maar kunnen binnengaan met ons geschenk; Ons geschenk van het zuiverste goud, Goud dat nooit gekocht of verkocht is; Myrrhe om rond zijn bed te strooien; Wierook in wolken rond zijn hoofd; Alles voor het kind dat niet in zijn slaap beweegt, maar in heilige sluimer verblijft met ezel en schaap. Buig u diep rond zijn bed, voor ieder heeft hij een geschenk; Zie hoe zijn ogen ontwaken, hef uw handen, hef ze! Voor goud geeft hij een scherp geslepen zwaard (Verdedig daarmee uw kleine Heer!). Voor wierook, rook van bloedige strijd Myrrhe voor de eerbiedwaardige, gelukkige doden; Geschenken voor zijn kinderen, verschrikkelijk en lieftallig, Aangeraakt door zulke kleine handen en o zulke kleine voeten.

Anoniem / anonymous
Hostis Herodes impie

Vesperhymne voor Epifanie / Vespher hymn for Epiphany

Herodes, Christus vijand wreed, wat baart zijn koimst u vrees en leed? Hij rooft het aards bewind u niet, die ’t koninkrijk des hemels biedt.	Why, impious Herod, vainly fear that Christ the Saviour cometh here? He takes no earthly realms away Who gives the crown that lasts for aye.
De Wijzen kwamen van heel ver, geleid door ene wonderster, zij zoeken ’t ware Licht door ’t licht, door gaven huldigend ’t godlijk Wicht.	To greet His birth the Wise Men went, led by the star before them sent; called on by light, towards Light they pressed, and by their gifts their God confessed.
In ’t helder waterbad daalt neer het vlekloos Lam van God de Heer, met ’t kwaad dat ’t zelf wel nooit beging belaân, tot onze zuivering.	In holy Jordan’s purest wave the heavenly Lamb vouchsafed to lave; That He, to whom was sin unknown, might cleanse His people from their own.
Nieuw wonder van zijn almacht groot, het water in de kruik wordt rood. Op Christus’ woord vloeit het als wijn, wiens aard het leent, niet slechts de schijn.	New miracle of power divine! The water reddens into wine: He spake the word: and poured the wave in other streams than nature gave.
U Jesus, die verschenen zijt aan ’t heidendom, zij lof gewijd, den Vader en den Geest zij eer, met U voor immer, immer weer. Amen.	All glory, Lord, to Thee we pay for Thine Epiphany today; all glory as is ever meet, to Father and to Paraclete. Amen.

Estêvão de Brito
Crudelis Herodes

Twee varianten van een hymne voor de Epifaniëntijd / Two variants of a hymn for Epiphany

Hostis Herodes impie, Christum venire quid times? Non eripit mortalia, Qui regna dat caelestia.	Herodes, Christus vijand wreed, wat baart zijn koimst u vrees en leed? Hij rooft het aards bewind u niet, die ’t koninkrijk des hemels biedt.	Why, impious Herod, vainly fear that Christ the Saviour cometh here? He takes no earthly realms away Who gives the crown that lasts for aye.
Ibant magi, quam viderant, Stellam sequentes praeviam: Lumen requirunt lumine, Deum fatentur munere.	De Wijzen kwamen van heel ver, geleid door ene wonderster, zij zoeken ’t ware Licht door ’t licht, door gaven huldigend ’t godlijk Wicht.	To greet His birth the Wise Men went, led by the star before them sent; called on by light, towards Light they pressed, and by their gifts their God confessed.
Novum genus potentiae, Aquae rubescunt hydriae, Vinumque iussa fundere Mutavit unda originem.	Nieuw wonder van zijn almacht groot, het water in de kruik wordt rood. Op Christus’ woord vloeit het als wijn, wiens aard het leent, niet slechts de schijn.	New miracle of power divine! The water reddens into wine: He spake the word: and poured the wave in other streams than nature gave.
Gloria tibi, Domine, Qui apparuisti hodie, Cum Patre et Sancto Spiritu In sempiterna saecula. Amen.	U Jesus, die verschenen zijt aan ’t heidendom, zij lof gewijd, den Vader en den Geest zij eer, met U voor immer, immer weer. Amen.	All glory, Lord, to Thee we pay for Thine Epiphany today; all glory as is ever meet, to Father and to Paraclete. Amen.

Judith Weir
Illuminare, Jerusalem

Lied voor Driekoningen / Carol for Epiphany

Jerusalem reioss for joy: Jesus the sterne of most bewte In thee is rissin, as rychtous roy, Fro dirknes to illumyne the. With glorius sound of angell gle Thy prince is borne in Baithlehem Quhilk sall thee mak of thraldome fre. Illuminare, Jerusalem.	Jerusalem, rejoice for joy: Jesus, the star of greatest beauty Is risen in thee as righteous king From darkness to illumine thee. With glorious sound of angels’ glee [rejoicing, or possibly music] Thy prince is born in Bethlehem Who shall make thee from slavery free. Illuminare, Jerusalem.
With angellis licht in legionis Thow art illumynit all about. Thre kingis of strenge regionis To the ar cumin with lusty rout, All drest with dyamantis but dout, Reverst with gold in every hem, Sounding attonis with a schout, Illuminare, Jerusalem.	With the light of angels’ legions Thou art illumined all about; Three kings from far regions Have come to thee in a lusty rout; [splendid company] All adorned with diamonds, without a doubt, And trimmed with gold on every hem, Crying together with one shout, Illuminare, Jerusalem.
The regeand tirrant that in the rang, Herod, is exilit and his ofspring, The land of Juda that josit wrang; And rissin is now thy richtouss king. So he so mychtie is and ding, Quhen men his gloriuss name dois nem, Hevin, erd and hell makis inclyning. Illuminare, Jerusalem.	The raging tyrant who reigned over thee Herod, is exiled with his offspring; He possessed the land of Judah unjustly, And risen is now thy rightful king. Because he is so mighty and worthy, When his glorious name is spoken Heaven, earth and hell bow; Illuminare, Jerusalem.

Margaret Rizza
The Lord is my light

Psalm voor Driekoningen / Psalm for Epiphany

The Lord is my light, my hope, my salvation; in him I trust, in him I trust. There is one thing I ask of the Lord: for this I long, to live in his house all the days of my life; to savour the sweetness, the sweetness of the Lord; to behold his temple; for this I long.

De Ene is mijn licht en mijn redding. Eén ding vroeg ik van de Ene en dat is wat ik zoek: te zetelen in het huis van de Ene al de dagen van mijn leven, om te aanschouwen de lieflijkheid van de Ene, de ochtend te zien gloren in zijn tempel!

Jacob Clemens non Papa
Magi veniunt ab oriente

Motet voor Driekoningen / Motet for Epiphany

Magi veniunt ab oriente Ierosolimam quaerentes et dicentes: Ubi est qui natus est, Rex Judaeorum, cujus stellam vídimus? Vidimus stellam eius in oriente, et venimus cum muneribus adorare Dominum.

Zie, uit het oosten belanden magiërs in Jeruzalem; zij zeggen: waar is de koning der Judeeërs die is voortgebracht? – want wij hebben zijn ster gezien in het oosten en zijn gekomen om hem te huldigen!

The wise men came from the East to Jerusalem asking questions and saying: Where is he that is born, King of the Jews, whose star we have seen? We have seen that star in the East, and we have come with gifts to worship the Lord.

Pierre de Manchicourt
Reges terrae congregati sunt

Motet voor Driekoningen / Motet for Epiphany

Reges terrae congregati sunt convenerunt in unum dicentes, eamus in Judaeam et inquiramus ubi est qui natus est rex magnus cuius stellam vidimus. Alleluia.

Want zie, de koningen schoolden samen,- eendrachtig staken ze over; zij zeggen: waar is de koning der Judeeërs die is voortgebracht?- want wij hebben zijn ster gezien in het oosten. Alleluia.

The kings of the earth are gathered, and gone by together saying: We have travelled to Judaea and are asking where is he that is born a great king, for we have seen his star in the east. Alleluia.

Anoniem / anonymous
Tria sunt munera / Videntes stellam / Reges Tharsis

Samenvoegsel van verschillende antifonen voor Driekoningen / Collection of different antiphons for Epiphany

Tria sunt munera quae obtulerunt Magi Domino: aurum ut Regi Magno, thus ut Filio Dei, myrrham ut homini Christo sepulturam.	Three are the gifts which the wise men offered to the Lord Gold, that he is the great king, Frankincense, that he is the Son of God, Myrrh to signify the human Christ’s burial.
Videntes stellam magi gavisi sunt gaudio magno: et intrantes domum, invenerunt puerum, cum Maria, matre eius, et procidentes adoraverunt eum. Et apertis thesauris suis, obtulerunt ei munera: aurum, thus et myrrham.	Seeing the star, the magi rejoiced with great joy; and entering the house, they found the boy, with Mary, His mother, and fell down and worshiped Him. And having opened their treasures, they offered Him gifts: gold, frankincense, and myrrh.
Reges Tharsis et insulae munera offerent, reges Arabum et Saba dona (domino Deo) adducent. Et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient ei.	The kings of Tharsis and the isle offer their gifts, the kings of Arabia and Sheba bring gifts (to the Lord God.) And all the kings of the earth worship him, all peoples bow before him.

Peter Warlock
Bethlehem down

Lied voor Kerst en Driekoningen / Carol for Christmas and Epiphany

When He is King we will give him the King’s gifts, Myrrh for its sweetness, and gold for a crown, Beautiful robes”, said the young girl to Joseph Fair with her first-born on Bethlehem Down.

Bethlehem Down is full of the starlight Winds for the spices, and stars for the gold, Mary for sleep, and for lullaby music Songs of a shepherd by Bethlehem fold.

When He is King they will clothe Him in grave-sheets, Myrrh for embalming, and wood for a crown, He that lies now in the white arms of Mary Sleeping so lightly on Bethlehem Down.

Here He has peace and a short while for dreaming, Close-huddled oxen to keep Him from cold, Mary for love, and for lullaby music Songs of a shepherd by Bethlehem fold.